PAIS/NAIS

Axudarlle a facer os deberes non é axudarlle
 

Faltan tres días para os exames de Matemáticas e Ciencias de Álvaro, de 10 anos, que estuda nun colexio concertado con fama de duro. Miguel, o seu pai, sacábase as castañas do lume á súa idade, pero estes días tomarase a tarde para repasar xuntos as materias máis duras. É necesario? Prexudica á súa autonomía? “Os pais e, sobre todo, as nais de todos os estratos sociais dedican varias horas diarias a axudar aos seus fillos cos deberes ou a vixiar que os fagan. E esta realidade contrasta co estendido e falso discurso de que o fracaso escolar débese a que os pais non se preocupan pola educación dos seus fillos”, sostén Enrique Martín Criado, profesor de Sociología na Universidade Pablo de Olavide de Sevilla. O 80% dos estudantes de primaria reciben axuda e o 45% dos de secundaria, segundo a Enquisa sobre os hábitos de estudo dos nenos españois de TNS Demoscopia.

“Os pais empezaron a involucrase máis fai unha década. Non só polas medidas de conciliación familiar, tamén porque os pais de agora teñen polo menos estudos medios, algo do que non gozaron as xeracións anteriores”, explica a pedagoga Maite Rodríguez Estévez, que imparte cursos para educadores e terapeutas. “Iso fixo que a relación pai-fillo se escolarice. O que importa son os resultados académicos. Todo vira ao redor desa necesidade e esqueceuse o inculcar valores, o xogo, a responsabilidade... Non hai tempo para outras cousas nas horas que pasan xuntos”. A tamén mestra pon como exemplo as actividades extraescolares que xa non son na súa maioría deportivas —como tradicionalmente—, senón clases de reforzo ou de inglés. “Hai unha obsesión pola cantidade, cando non se trata de botarlle horas”.

Implicarse non pode significar facerlle os deberes ao alumno. “O pai tense que poñer na posición do adestrador. Un adestrador non corre co xogador nin ten que comer as mesmas calorías, nin, por suposto, sufrir as súas lesións. Un adestrador ten dúas funcións fundamentais: organizar e asesorar co obxectivo de mellorar o rendemento”, argumenta a psiquiatra Orlanda Varela.
Como ela opina a maioría de expertos. “As tarefas deben entenderse como un compromiso que o alumno debe adquirir, pero sen precisar da orientación constante doutra persoa”, recalca o equipo pedagógico do Liceo Francés de Madrid. Noutras palabras, cóbados sen ninguén na cadeira de á beira.

“Facer os deberes con el xera dependencia e si o neno ten dificultades reforza a idea de que non é capaz de facelo el só”, enfatiza Rodríguez Estévez, que coordina a páxina www.preparadosparaaprender.com. “En Finlandia apostan pola aprendizaxe cooperativo e os deberes en casa son individualizados, para ampliar ou investigar coñecemento. Si un neno vai mal en lectura fai unha actividade que teña que ver con iso. Si vai mal en matemáticas, problemas...”.

“Pero hai moitas diferenzas na posibilidade que teñen as familias de axudar escolarmente aos fillos. Os pais que teñen menor nivel de estudos só poden nos cursos inferiores de primaria. Máis aló, están perdidos. E si intentan socorrer explicándolles conceptos que eles non aprenderon ben, poden ata empeorar as cousas”, alerta Martín Criado, que traballa nestes momentos nun estudo sobre maternidad e clase obreira. Pregunta ás mulleres encuestadas pola súa rutina e as nais explícanlle que dedican unha ou dúas horas (dependendo do curso) ao día a axudar aos seus fillos coas tarefas escolares.
 
O 80% de alumnos de primaria e o 45% dos de secundaria recibe axuda
Moitos estudos —como o informe PISA de 2009 (véxanse os gráficos)— demostran que o rendemento académico está moi asociado á orixe social do estudante, a profesión dos seus pais, a estrutura da súa familia e, finalmente, o xénero. É dicir, existe un desequilibrio nas oportunidades educativas. “Os pais con estudos superiores poden axudar aos seus fillos ata cursos avanzados. Iso produce unha enorme desigualdade por orixe social, que se acentúa a medida que se ascende de curso. A iso súmaselle, ademais, que as familias con máis recursos materiais poden contratar academias ou clases particulares”, laméntase Martín Criado, autor da escola sen funcións: crítica da sociología da educación.

“É moito máis igualitario e eficaz que os deberes fáganse na escola baixo a supervisión de profesores. Mandalos a casa xera desigualdade, ao traspasar parte da responsabilidade da instrución ás familias. O colexio deixa que actúen todas as desigualdades de recursos culturais e económicos entre uns e outros”, conta sobre a súa aposta o sociólogo. “Que as tarefas fáganse no colexio é o que propón a nova lei educativa que está preparando o Goberno de François Hollande”, prosegue esperanzado.

O pasado outubro, ao pouco de chegar á presidencia de Francia, Hollande informou deste cambio nos deberes escolares. O seu ministro de Educación, Vicent Peillon, o argumentó así nunha entrevista en Lle Monde: “Desexamos unha sociedade xusta. Unha escola que ofreza as mesmas posibilidades de éxito a todos. E iso pasa por acompañar aos alumnos no seu traballo persoal, no canto de facer uso de recursos privados, como ocorre demasiado hoxe día”.

O apoio mal feito pode xerar dependencia, di unha profesora

Na Comunidade Valenciana o próximo ano poñerase en marcha un proxecto pionero, Club de Deberes, que aínda se está perfilando e que segue esta senda igualitaria que está disposto a implantar Hollande. “foi unha proposta dun grupo de profesores xubilados que queren apoiar en horario extraescolar nos centros. A idea é que actúen de voluntarios eles e estudantes de Magisterio que queiran adquirir experiencia”, explica a popular Beatriz Garbó, directora xeral de Calidade Educativa da Comunidade Valenciana. “Non todos os pais saben facer unha integral ou analizar sintácticamente unha frase. Pensamos, sobre todo, que vaian os fillos de familias desfavorecidas. Agora temos que ver que colexios apúntanse, que as asociacións de pais e nais pásennos unha relación de nomes…”. A localidade que vai servir de conejillo de indias é Castellón: “Unha cidade de 200.000 habitantes fácil de controlar. Si vai ben, estenderemos o club a outros sitios”.

Intervir nos deberes non é bo, pero familiarizarse no fogar con outros idiomas facilítalles aos nenos a aprendizaxe. No Estudo europeo de competencia lingüística (2012), Sara da Rica e Ainara González San Román, da Universidade do País Vasco, compararon aos alumnos españois, con moi baixos resultados en inglés, cos suecos, orgullosos do seu excelente nivel. E, ademais doutros condicionantes, consideran que é importante o uso de inglés na contorna familiar “para que este poida desenvolver unha capacidade auditiva desde idades tempranas que mellore o seu rendemento en comprensión lectora en inglés, e á súa vez progrese a súa expresión escrita e destreza auditiva”.

Claro que falar a lingua franca en casa non é fácil cando só o 20,4% dos pais españois domínaa, fronte ao 78% dos suecos. Aínda que, paradójicamente, os españois comezan a estudar inglés antes e dedícanlle moitas máis horas á semana, “o feito de que [os suecos] no fogar poidan estar máis expostos compensa”, subliñan no seu informe Da Rica e González San Román.

“Todo xira ao redor da escola. Esquécense os valores”, opina unha experta

Escolarizar ao neno nun idioma que non é o propio causa certo medo aos pais. Queren que, a diferenza deles, o seu fillo se desenvuelva noutra lingua, pero temen non poder axudarlle nas tarefas ou entenderse coa súa profesorado. O bilingüismo no ensino está en plena expansión e en non moito tempo non haberá opción de elixir si prefírese ou non este sistema. “Aínda que se teña medo a non controlar o idioma, en realidade é mellor, porque non hai a tentación de corrixir os deberes”, tranquiliza Varela, que traballa en Sinews, un gabinete madrileño de terapia multilingüe. Pero matiza: “Por suposto, as cousas complícanse si o fillo ten algunha dificultade de aprendizaxe noutro idioma e os pais non dominan suficiente a outra lingua. Pode necesitar unha axuda extra e o ideal é ter un profesor de apoio que lle ensine a estudar e o idioma. Nós temos cada vez máis clases deste tipo”.

No Liceo Francés de Madrid tamén consideran que a función paterna é a de organizar o tempo e o espazo adecuados para as tarefas, pero engaden: “Si ademais queren participar no contido dos deberes poden falar destes na súa propia lingua e posteriormente os seus fillos escribir en francés ou noutros idiomas”.

A gran maioría dos alumnos do Colexio Británico de Madrid son pícaros de orixe española e iso condiciona —e gústalles remarcalo de antemán— a forma de traballar do profesorado do centro. “Todo está moi medido, coordinado por cada departamento, non é cada profesor quen decide os seus deberes. Están pensados para que os faga o neno só nun tempo determinado: 10 minutos, 20… Si non é capaz de terminalos ou non sabe como, hai que informar ao colexio para adaptar as tarefas ao neno”, explica Silvia Prado, directora de comunicación deste colexio do British Council.

“O pai debe actuar como un adestrador”, di unha psiquiatra
“A metodoloxía británica de ensino é distinta á española e os pais teñen algo de medo cando os nenos son pequenos, pero en canto habitúanse todo vai ben. Por exemplo, as matemáticas británicas aos cinco ou seis anos son moi distintas e por iso organizamos talleres para pais. Moitos acoden. Aínda que traballen moito se implican na educación dos seus fillos. Tamén lles despista o sistema de lectura, que é moi fonético”, conta Prado.

O ensino nas linguas cooficiales tamén preocupa. Segundo o estudo Crenzas e actitudes lingüísticas da poboación castellanohablante cara ao euskera, do grupo de investigación Amarauna de Unesco Etxea, o 53% dos pais aprende ou aprendería este laberíntico idioma (só un de cada 10 faio) en primeiro ou segundo lugar para axudar aos seus fillos cos deberes. Atrás quedan a comunicación cos vascohablantes, o sentido de pertenencia a unha terra ou o desexo de preservala.

Interesarse polos deberes xa está na cabeza de todos os pais, o obxectivo agora é implicarlles nas actividades do centro. Por agora, unha utopía. Acoden a elas un 32%, o dobre que ás reunións, e iso por non falar da engorrosa organización, á que só se anima un pírrico 4% dos pais, segundo o estudo A participación das familias na escola pública (2008), de Jordi Garreta. Tempo ao tempo.

Recomendaciones con sentido común

O pai non debe sentarse nunha cadeira á beira do estudante porque transmite mensaxes negativas: “Non sabes facelo só”, “descoida, que eu me ocupo”.

Non hai que corrixir os exercicios en casa. O obxectivo non é levalos perfectos, senón probar a facelos para ser conscientes da dificultade. O profesor corrixe mellor; hai que oírlle.

Non hai que dedicar toda a tarde a estudar. Mellor si xoga cos amigos nalgún parque; mellora a concentración ao chegar a casa.

O neno ten que anotar nunha axenda os deberes, leccións a estudar, traballos a entregar e datas de exame.

Hai que comezar por unha tarefa breve e sinxela para quentar motores e logo facer a menos agradable. Reservar para o final algo livián e entretido.

Un reloxo na mesa axuda a controlar o tempo.

Recordar que non é posible manter a atención ininterrumpidamente máis de 40 minutos.

É recomendable estudar nun lugar da casa que non sexa de uso común, co móbil apagado.

Hai que comprobar que corrixiu en clase os deberes e en que fallou.